Przy granicy - wielokulturowe spotkania sąsiadów wokół odnalezionych fotografii i wspomnień

Zdjęcia Jana Żukowskiego, które tu publikujemy, dotyczą Kuźnicy – wsi przy granicy z Białorusią, dawniej wielokulturowego miasteczka. Obejmują czas po II wojnie światowej, głównie lata 50. XX wieku i są unikalnym dla tej okolicy materiałem.

Digitalizacja zbiorów Jana Żukowskiego była możliwa dzięki stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Zadanie ma tytuł: „Przy granicy – wielokulturowe spotkania sąsiadów wokół odnalezionych fotografii i wspomnień”.

Jan Żukowski urodził się w 1923 roku i przez niemal całe swoje życie (poza latami 1941-46, gdy przebywał na robotach przymusowych w III Rzeszy i trafił do obozu koncentracyjnego) mieszkał w Kuźnicy: tuż przy torach, u zbiegu rzek Łosośna i Żwegra. Tu było jego rodzinne gospodarstwo, tu miał pasiekę oraz swój stolarski warsztat (zrobił m.in. ławki do dziś stojące w kuźnickim kościele katolickim). W latach 50. XX wieku fotografował swoje najbliższe otoczenie: bliskich, znajomych, sąsiadów, swoje miasteczko i jego okolice, uroczystości religijne obu obrządków: prawosławnego i katolickiego oraz codzienną pracę. Zmarł w 2014 roku, pozostawiając bardzo ciekawe archiwum, dotychczas nigdzie niepublikowane.

Jego zdjęcia tworzą unikalny portret pogranicznej społeczności. Kuźnica była punktem strategicznym, gdzie krzyżowały się linia kolejowa i ważna komunikacyjnie szosa, w czasie II wojny światowej dwukrotnie boleśnie doświadczyła więc przejścia frontu, płonąc niemal doszczętnie. W latach 1941-44 hitlerowcy wymordowali tutejszą społeczność żydowską, stanowiącą ponad połowę Kuźniczan. Był to także trudny czas w relacjach między tutejszą polską większością a mniejszością białoruską. W 1944 roku na obrzeżach miasteczka wytyczono granicę z ZSRR, tutejsze przejście graniczne nosi nazwę Kuźnica Białostocka. Kryzys uchodźczy wokół granicy, trwający od 2021 roku, ożywił dawne lęki, postawił też pytania o przeszłość i tożsamość. Ich echa słychać w rozmowach z okolicznymi mieszkańcami, które będziemy tu publikować.

Zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego